Modus. Prace z Historii Sztuki

Pierwszy etap budowy kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kłodzku: datowanie, zakres prac, geneza stylu

Jan Widłak — Wed, 21 Feb 2024 00:00:00 +0100

Artykuł powstał w celu usystematyzowania i poszerzenia stanu wiedzy o kościele Mariackim w Kłodzku, a ściślej rzecz ujmując, dotyczy najstarszego etapu budowy fary, to jest okresu funkcjonowania na miejscu pierwszego wznoszącego ją warsztatu. Opierając się przede wszystkim na średniowiecznych źródłach pisanych, w tekście sprecyzowano datowanie omawianej fazy do dwóch–trzech pierwszych dekad xv wieku, z początkiem prac w roku 1402 albo nieznacznie później oraz ich końcem między rokiem około 1415 a 1428. Wyodrębnione zostały fragmenty świątyni wykonane, przynajmniej hipotetycznie, przez najwcześniejszy zespół: ściany prezbiterium ze sklepieniami jego bocznych naw, dolne partie starej zakrystii i kaplica od północy chóru. Następnie zastosowano analizę formalno-genetyczną, by pogłębić dotychczasowe ustalenia dotyczące stylistycznej genezy oryginalnego projektu (jedynie w zakresie dyspozycji realizowanego konsekwentnie także przez późniejsze ekipy). Program przestrzenny, detale i sklepienia porównano z czeską i śląską architekturą gotycką, znajdując potencjalne wzory dla poszczególnych elementów, co pozwoliło na hipotetyczne zarysowanie terenów artystycznej edukacji pierwszego mistrza kierującego budową obiektu; obszar ten z największym prawdopodobieństwem rozciągał się przynajmniej od Pragi, przez wschodnie Czechy i podsudecką część Śląska, aż do Wrocławia.

Uwagi na temat osiemnastowiecznego wyposażenia kolegiaty w Skalbmierzu

Agata Dworzak — Wed, 21 Feb 2024 00:00:00 +0100

Kolegiata św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu od dawna budziła zainteresowanie starożytników, historyków i historyków sztuki, w tym w szczególności badaczy architektury średniowiecznej, jednakże bogate i zróżnicowane artystycznie wyposażenie kościoła pozostawało raczej na uboczu badań. Dotychczas nie przeanalizowano znajdujących się w kolegiacie w Skalbmierzu dzieł osiemnastowiecznej snycerki, a z częścią zaproponowanych w literaturze tez nie można się zgodzić. W ogóle nie poruszono także problematyki ołtarzy przeniesionych ze Skalbmierza do innych świątyń. Nie rozważano również wyposażenia skalbmierskiego w szerszym kontekście osiemnastowiecznej snycerki małopolskiej. Podstawę dla opracowania artykułu stanowiły materiały archiwalne, inwentarze i archiwalne fotografie pochodzące z Archiwum Diecezjalnego w Kielcach oraz gruntowna analiza formalna i stylistyczna ołtarzy w skalbmierskiej kolegiacie i ich dekoracji rzeźbiarskiej (figuralnej i ornamentalnej). Dzięki badaniom udało się zidentyfikować i przeanalizować ołtarze pierwotnie umieszczone w kolegiacie w Skalbmierzu, a obecnie znajdujące się w kościele parafialnym w Bogucicach. Ustalono datowania całości osiemnastowiecznego wyposażenia w Skalbmierzu i zaproponowano autorstwo działających w Krakowie warsztatów snycerskich Antoniego Frączkiewicza, Jerzego Hankisa, Michała Dobkowskiego i Wojciecha Rojowskiego.

Osiemnastowieczne obrazy ołtarzowe w kościele św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu – wybrane problemy i perspektywy badawcze

Katarzyna Chrzanowska, Natalia Koziara-Ochęduszko — Wed, 21 Feb 2024 00:00:00 +0100

Artykuł jest poświęcony analizie problemów badawczych związanych z grupą osiemnastowiecznych obrazów ołtarzowych znajdujących się w kościele św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu. Ze względu na rangę skalbmierskiej kolegiaty w ramach struktury diecezji krakowskiej w xviii wieku wśród zgromadzonych w świątyni obrazów znajdują się zarówno przykłady malarstwa na najwyższym poziomie osiągalnym wówczas dla malarzy cechowych działających w Krakowie, jak i wykonanego przez artystę tworzącego niezależnie od cechu. Rezultaty kwerend archiwalnych i bibliograficznych umożliwiły poszerzenie wiedzy o historii obrazów i ich przemieszczeniach we wnętrzu świątyni. Przeprowadzone analizy formalne oraz porównawcze pozwoliły na przypisanie autorstwa Św. Grzegorza Papieża Tadeuszowi (Thaddäusowi) Kuntzemu a obrazów Św. Józef, Św. Antoni Padewski oraz Św. Tekla Mikołajowi Janowskiemu. Pierwszy z artystów po zakończeniu nauki w Rzymie przyjechał do Krakowa i pracował jako malarz nadworny biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego, drugi natomiast był jednym z najważniejszych malarzy należących do krakowskiego cechu w xviii wieku. Przedstawienia Św. Anny Samotrzeć oraz Chrztu Chrystusa reprezentują dwa problemy badawcze związane z praktyką warsztatową malarzy cechowych działających w Krakowie w xviii stuleciu. Pierwsze z dzieł stanowi przykład powtórzenia kompozycji znajdującego się w jednym z krakowskich kościołów obrazu wykonanego przez artystę spoza miejscowego środowiska, natomiast kompozycja drugiego przedstawienia oparta została na wzorze graficznym, z którego usunięto część elementów. Oba reprezentowane przez te dzieła sposoby komponowania obrazów były popularne w krakowskim malarstwie xviii wieku.

Techniki znakowania i metkowania tekstyliów w XIX wieku w kontekście rynkowego kreowania marek – na przykładzie domów mody i domów towarowych

Przemysław Krystian Faryś — Wed, 21 Feb 2024 00:00:00 +0100

W artykule zaprezentowano rozwój metod metkowania wyrobów tekstylnych – głównie odzieży – w xix i na początku xx wieku. Rozwój domów mody oferujących odzież szytą na indywidualne zamówienie oraz wielkich domów towarowych sprzedających konfekcję powodował, że coraz częściej modele odzieży opatrywano tekstylnymi metkami. Ich wartość informacyjna rosła wraz z ewolucją technik sprzedaży i wzrostem konsumpcji. Z czasem stały się niezbędne w procesie kreowaniu rozpoznawalności marek odzieżowych. Zachowane do naszych czasów metki odzieżowe stanowią nośnik informacji o wyrobie i jego wytwórcy, a pośrednio także o wielu aspektach rynku produkcji tekstyliów jedwabnych i handlu tekstyliami. Zgłębianie tych aspektów historii tekstyliów tworzy grunt dla dalszych, interdyscyplinarnych badań. W tekście nakreślono ogólną charakterystykę różnych sposobów znakowania tekstyliów, także w stuleciach poprzedzających xix wiek, oraz przedstawiono praktykę pośredniego znakowania wyrobów odzieżowych. Pokrótce omówiono również znakowanie jedwabnych tkanin odzieżowych oraz początki kształtowania się prawnej ochrony znaków towarowych w ujęciu międzynarodowym. Podstawą przeprowadzonych badań była wnikliwa analiza porównawcza metek zachowanych w bogatych zbiorach autora oraz w zdigitalizowanych kolekcjach muzealnych. W artykule dowiedziono, że w xix wieku znakowanie tekstyliów traktowano nowocześnie, a większość rozpowszechnionych wówczas form i metod nadawania oznaczeń funkcjonuje do dziś.

Wnętrza budynków administracyjnych Huty im. Lenina w Nowej Hucie na tle wnętrz okresu dwudziestolecia międzywojennego

Joanna Bryg-Stanisławska — Wed, 21 Feb 2024 00:00:00 +0100

Artykuł poświęcono architekturze wnętrz, wyposażeniu i funkcji socrealistycznych budynków Centrum Administracyjnego Huty im. Lenina w Nowej Hucie. Jest to kompleks składający się z dwóch gmachów, spośród których budynek „Z”, północny, był przeznaczony dla Zarządu Kombinatu, a budynek „S”, południowy, miał charakter socjalny. Każdy z nich, mimo niemalże bliźniaczego wyglądu zewnętrznego, otrzymał odmienny, zgodny z przeznaczeniem wystój wnętrza. Odczytanie pierwotnej aranżacji poszczególnych zespołów pomieszczeń było możliwe dzięki przetrwaniu części wnętrz w stosunkowo dobrej kondycji, a także analizie zachowanej do dziś drobiazgowej dokumentacji wykonawczej całego kompleksu oraz tak zwanych perspektywek, opublikowanych rysunków autorstwa kierującego zespołem projektującym wnętrza prof. Mariana Sigmunda, przedstawiających wygląd wybranych przestrzeni. Budynek „Z” pełnił funkcje oficjalne, w związku z czym na jego pierwszym piętrze umieszczono najważniejsze pomieszczenia reprezentacyjne: sale konferencyjne, oficjalne halle, gabinety kierownictwa Kombinatu, a także szereg pomieszczeń biurowych. Całość została zaprojektowana jako gesamtkunstwerk. Architektura wnętrz nawiązuje do tradycji zapoczątkowanej przez Adolfa Szyszko-Bohusza na Zamku Królewskim na Wawelu, kontynuowanej w przedwojennych wnętrzach o charakterze reprezentacyjno-biurowym, a nawet w tych projektowanych dla Kancelarii Generalnego Gubernatora w latach czterdziestych xx wieku. Budynek „S” miał służyć innym celom, powstał jako „dom społeczny”, toteż jego wnętrza zostały zaprojektowane stosownie do tej funkcji. Centralnym pomieszczeniem w murach tego gmachu jest sala teatralna wraz z umieszczoną nad nią świetlicą. Oprócz tego w budynku znajdowały się: jadalnia, hotel, czytelnie i ośrodek zdrowia. Wnętrza zaaranżowano w sposób pozbawiony patosu, nadając im pewne cechy rozwiązań modernistycznych, przykrytych historycznym kostiumem. Adekwatnie do wystroju poszczególnych przestrzeni zaprojektowano także meble.

Kronika Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego za rok 2021

Agata Dworzak — Wed, 21 Feb 2024 00:00:00 +0100